Στις 17 Νοέμβρη του 2011, κατόπιν ανάθεσης της Διεύθυνσης Διοίκησης του Υπουργείου Εσωτερικών, έπρεπε να μιλήσω στους συναδέλφους για την εξέγερση του Νέμβρη του '73. Αποφάσισα να σχολιάσω το βασικό σύνθημα της εποχής και την σημαρινή του σημασία. Ιδού το αποτέλεσμα...
Δεν υπάρχει ίσως στην πρόσφατη ιστορία μας ορόσημο που να άγγιξε τόσο πολύ τον λαό μας, αλλά και που να εφθάρη τόσο γρήγορα. Η εξέγερση των φοιτητών τον Νοέμβρη του 1973 εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος των συνταγματαρχών κινητοποίησε την κοινή βούληση των πολιτών για την ανατροπή του απεχθούς και ξενοκίνητου καθεστώτος. Έδειξε τις δυνατότητες των αόπλων να αντιτάσσονται στους ενόπλους, των ανοργάνωτων και αυθόρμητων ενάντια στους στρατιωτικά οργανωμένους, των ψυχωμένων ενάντια σε εκείνους που εκχώρησαν την ψυχή τους.
Ταυτόχρονα, η καταχρηστική εργαλειοποίηση της επετείου από πλευρές του πολιτικού φάσματος, η εξαγορά της συμμετοχής από μικρή μερίδα εξεγερμένων έναντι κοινωνικής προβολής και θώκων, η σχεδόν αυτοματοποιημένη αναπαραγωγή της εξέγερσης σε αναντίστοιχες κατοπινές συνθήκες συντέλεσαν στην σταδιακή μετατροπή της σε κομματική λαϊκή πανήγυρη ή σε ευκαιρία επίδειξης άσφαιρου και καταστροφικού δήθεν επαναστατικού ζήλου.
Ωστόσο το βασικό σύνθημα του Νοέμβρη, παρά την φθορά του από την κατασπατάληση, παραμένει, κατά την γνώμη μου, καίριο και υπαρξιακά σημαντικό:
Ψωμί, παιδεία, ελευθερία!
Το ψωμί, αρχετυπικό σύμβολο της ανθρώπινης αυτοσυντήρησης για όλους τους μεσογειακούς πολιτισμούς, στην διαχρονική ελληνική αυτοσυνειδησία διέρχεται από την αρχαιότητα, ως σύμβολο ξενίας, στην ρωμαΐικη συμβολική γλώσσα ως το ζωντανό σώμα του σαρκωμένου θεού και φτάνει στην εποχή μας, ως το κέντρο του φτωχού οικογενειακού γεύματος. Ο άνθρωπος πρέπει να ζήσει πριν φιλοσοφήσει.
Αλλά δεν φτάνει μόνο το ψωμί: «Ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος!» Η ζωή, χωρίς νόημα, δεν αυτοπραγματώνεται ως ανθρώπινη. Το νόημα δίνεται από την παιδεία. Ήταν διαχρονικά η κλασική αγωνία του Έλληνα γονιού, γιατί «άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο». Ο Κοσμάς ο Αιτωλός στα τέλη του ΙΗ’ αιώνα τονίζει: «Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχης ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχης βρύσες και ποτάμια, και ωσάν μάθης το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος».
Αλλά και η παιδεία από μόνη της ή έστω και μαζί με την υλική ευμάρεια, δεν συνιστά ανθρώπινη ύπαρξη, διότι: «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις και ου σοφία φαίνεται». Για την αυτοσυνειδησία μας δε δεν υπάρχει άλλο ανώτερο σχολείο αρετής από την άσκηση στην ελευθερία. Διότι η ελευθερία, αντίθετα από ό,τι συνήθως πιστεύεται, δεν αποτελεί απλώς την σύνοψη και το άθροισμα κατ’ ιδίαν ελευθεριών και δικαιωμάτων, αλλά αποτελεί άθλημα ζωής. Πρόκειται για μία διαρκή σχοινοβασία μεταξύ της πραγμάτωσης του ανθρώπου και της κοινωνίας αφ’ ενός και της ακόρεστης ικανοποίησης του ατομικού και συλλογικού μας «εγώ» αφ’ ετέρου.
«Ψωμί, παιδεία, ελευθερία».
Είναι αυτό ένα σύνθημα και για σήμερα;
Σήμερα που ο ατομισμός, φορές – φορές μασκαρεμένος σε δήθεν συλλογικότητα, διψάει για ικανοποίηση;
Σήμερα που η έλλογη ανθρώπινη κοινωνία φαίνεται να έχει παραδώσει την ύπαρξη και το μέλλον της σε άλογες δυνάμεις, όπως οι περιλάλητες «αγορές»;
Σήμερα, που η πολιτική και συνδικαλιστική οργάνωση και δράση έχει απαξιωθεί, εν μέρει και από τις αμαρτίες και τις παρεκτροπές του πολιτικού και συνδικαλιστικού συστήματος και εν μέρει από την συστηματική κατασυκοφάντησή τους από όσους θέλουν την αποκτήνωση των ανθρώπινων συλλογικοτήτων;
Αν «ψωμί» σημαίνει απλώς γεμάτα καλάθια λαϊκής και σούπερ μάρκετ. Αν «ψωμί» σημαίνει υπέρβαρα παιδιά, υποψήφιους πελάτες των κέντρων αδυνατίσματος. Αν «ψωμί» σημαίνει «παντεσπάνι» για κάθε σταθερή ή περιστασιακή Αντουανέτα.
Αν «παιδεία» σημαίνει πολύ απλά υπερφόρτωση των παιδιών και των νέων με άχρηστες πληροφορίες με ταυτόχρονο άδειασμα της τσέπης και της καρδιάς των γονιών. Αν «παιδεία» σημαίνει κατασκευή ειδικευμένων ηλιθίων και λειτουργικών διανοουμένων του συστήματος. Αν «παιδεία» σημαίνει την κατά τις βουλές των ισχυρών συνεχή ανακατασκευή της ιστορίας.
Αν «ελευθερία» σημαίνει την ασυδοσία του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου και την «ευχέρεια» να ζούμε κάτω από το όριο της φτώχειας. Αν «ελευθερία» σημαίνει την εξωνημένη ψήφο κάθε τέσσερα χρόνια, θυσία σε ένα σύστημα συναλλαγής και συνενοχής μεταξύ πελατειακού συστήματος και πολιτών εκφυλισμένων σε πελάτες. Τότε το σύνθημα δεν έχει πλέον θέση παρά στα βιβλία της ιστορίας και στα επετειακά ντοκυμαντέρ.
Το ψωμί έχει νόημα όταν το μοιράζεσαι, όπως μοιράζεται ο άρτος της λειτουργίας, όπως μοιράζεται η βασιλόπιτα, όπως μοιράζεται η χαρά του οικογενειακού και φιλικού τραπεζιού.
Η παιδεία έχει σημασία όταν μας ανεβάζει λίγο ψηλότερα, ώστε να κατανοούμε τον κόσμο. Όταν μας φωτίζει στις σκοτεινές και απελπισμένες ώρες της ζωής μας. Όταν νοηματοδοτεί την ύπαρξή μας, πέρα από την αυτονομημένη και αποσπασματική γνώση των ειδικευμένων ηλιθίων. Όταν απευθύνεται στον άνθρωπο και δεν υπηρετεί απλά το σύστημα αναπαραγωγής σχέσεων εξουσίας, οικονομικής ή ιδεολογικής εκμετάλλευσης και χειραγώγησης.
Η ελευθερία έχει υπόσταση όταν αφορά όλους. Όταν δεν αναγνωρίζει κάποιους ως πιο ίσους από άλλους. Όταν δεν αποτελεί πρόσχημα για την προέλαση των άλογων και αδυσώπητων αγορών. Όταν δεν μετατρέπεται σε όχημα και δικαιολογία αποκλεισμού κάποιων, για να την απολαμβάνουν οι άλλοι.
Όταν δεν μετατρέπεται σε εύκολη δικαιολογία για την καταστροφή της συλλογικότητας ή για το αχαλίνωτο ξέσπασμα της ανθρώπινης καταστροφικότητας.
Ζούμε δύσκολες στιγμές ως χώρα και ως κοινωνία. Σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο έχει εξαπολυθεί επίθεση στο σύνολο των ανθρώπινων κατακτήσεων, αρχίζοντας από τις βασικές αξίες που μας συγκρότησαν ιστορικά σε έλλογες συλλογικότητες. Ό,τι γνωρίζαμε ως κρατική υπόσταση, ό,τι βιώσαμε ως ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, κατακτήσεις που κόστισαν αίμα, πόνο και ιδρώτες πολλών γενεών, λένε κάποιοι ότι είναι βαρύδια για την περίφημη ανάπτυξη. Θεωρούνται εμπόδια στην επέλαση των αγορών. Έβγαλε βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε!
Η πατρίδα μας βρίσκεται και πάλι, και με δικές μας αμαρτίες, στο επίκεντρο, σαν «πεδίο που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι», ως διεθνές πείραμα κατεδάφισης των δικαιωμάτων των πολιτών, της πολιτικής και κοινωνικής συνοχής, της ίδιας της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Οι «ειδικοί», πρόσωπα και οργανισμοί, αποφαίνονται ότι, μαζί με τα φαινόμενα αδιαφάνειας, διοικητικής ανεπάρκειας, σπατάλης, πρέπει να …απαλλαγούμε και από τους ανθρώπους και τους θεσμούς τους.
Το Σύνταγμα, η πολιτική και συνδικαλιστική λειτουργία, τα θεσμικά και οικονομικά ελάχιστα, πρέπει όλα να θυσιασθούν, υποτίθεται για να σωθούμε.
Στις στιγμές αυτές οι ραγισμένες φωνές του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου, έστω και αν κάποιοι από τους εκφωνητές άλλαξαν πια φωνή, έρχονται στ’ αυτιά και στην συνείδησή μας.
Ψωμί, παιδεία, ελευθερία!
Στις στιγμές αυτές ενώνουμε και την δική μας φωνή με εκείνη την κομματιασμένη και βραχνή του Δημήτρη Παπαχρήστου, όταν, σχεδόν κλαίγοντας, απαγγέλει τους στίχους του Ύμνου προς την Ελευθερία από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου, λίγο πριν το άρμα παραβιάσει την πύλη.
Και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε ελευθεριά!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου