Ανάρτηση κατόπιν ...πανδήμου αιτήματος: Πρόκειται για τον πανηγυρικό που εξεφώνησα στις 27/10/2011, κατά τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου στο Υπουργείο Εσωτερικών.
Από μικρός, μάλλον λόγω του ότι είχα την εμπειρία της δικτατορίας, είχα αλλεργία στους επετειακούς λόγους. Λόγους γεμάτους πομπώδη κομπασμό, λόγους που εξήραν ένα λαμπρό παρελθόν υπονοώντας ένα άθλιο παρόν και ένα αβέβαιο μέλλον. Η στείρα πατριδολατρία, χειρότερα ακόμα η πατριδοκαπηλία, μου έφερναν πάντοτε έναν κόμπο στο στομάχι. Από την άλλη, οι μουδιασμένοι και άτονοι κουλτουριάρικοι πανηγυρικοί, γεμάτοι ακατανόητες λέξεις, λέξεις που μοιάζουν σαν ξενικές ακόμα και στα στόματα των ίδιων των εκφωνητών τους, προκαλούν με το δύσκολα κρυμμένο σύμπλεγμά τους απέναντι στην ιστορία του λαού και του τόπου μας.
Έτσι σήμερα επέλεξα να σας μιλήσω για την πατρίδα. Εξ άλλου γι’ αυτήν πολέμησαν οι προπάτορές μας, που τους τιμούμε σήμερα, στα βουνά της Ηπείρου. Γι’ αυτήν πορεύτηκαν εκεί που δεν πατεί άνθρωπος, άντεξαν πείνα, κρύο, τραύματα, θάνατο και βγήκαν νικητές. Ίσως όχι με όρους τελικής έκβασης της πολεμικής σύρραξης Ελλάδος – Άξονα στην συγκεκριμένη περίοδο. Σίγουρα όμως νίκησαν πολλές μάχες, νίκησαν ηθικά, νίκησαν ως συνεχιστές μίας παράδοσης χιλιετιών.
Ξέρω ότι δεν είναι πρωτότυπο να μιλούμε για την πατρίδα, ούτε καν μοντέρνο, αλλά είναι νομίζω χρήσιμο. Ιδίως λόγω του ότι στην παρούσα κρίση γίνονται πολλαπλές επικλήσεις στην πατρίδα και στον πατριωτισμό.
Η αρχαία ελληνική λέξη «πατρίς» σήμαινε αρχικά τον τόπο, τον μικρό χώρο, της γενέθλιας γης. Τον τόπο του πατέρα μας. Το χωριό μας. Πολύ νωρίς όμως η έννοια διεστάλη, ώστε να περιλαμβάνει όχι μόνο τον τόπο, αλλά και το ήθος του. Η πρώτη αναφορά που γίνεται στην φιλοπατρία στον παγκόσμιο ποιητικό λόγο, είναι αυτή του θεϊκού Ομήρου στην Μ ραψωδία της Ιλιάδας. Και παράδοξα ο πρώτος πατριώτης δεν ανήκει στους Αχαιούς. Από τα χείλη του Έκτορα εκφέρονται τα λόγια που κοσμούν από σχολικές αίθουσες μέχρι στρατιωτικά κτίρια:
Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί Πάτρης!
Δεν εννοούσε βέβαια ο ποιητής απλώς τα βοσκοτόπια ή την αποφασιστική εμπορική θέση του Ιλίου, αλλά την δυνατότητα αυτοδιάθεσης των πολιτών του.
Μερικούς αιώνες αργότερα ο Αισχύλος, έχοντας ο ίδιος προμαχήσει της πατρίδος, αποδίδει στους «Πέρσες» του τον παιάνα των Σαλαμινομάχων ως ακολούθως
«Ω, παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδ’, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων` νυν υπέρ πάντων αγών».
Και βέβαια ο Περικλής, με τον Επιτάφιο λόγο του για τους νεκρούς της πρώτης χρονιάς του Πελοποννησιακού Πολέμου διευρύνει αποφασιστικά την έννοια της πατρίδας, ώστε από το έδαφος να πάμε στο ήθος, μπροστά στην περίφημη κενή κλίνη για όσους χάθηκαν υπερασπίζοντας την Αθηναϊκή δημοκρατία σε ξένους τόπους. Έτσι μπορεί να διατυπωθεί το «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».
Αυτή η έννοια της προάσπισης ενός τρόπου ζωής εξακολούθησε να είναι το περιεχόμενο της έννοιας «πατρίδα» στην ελληνική διαχρονία, τόσο στα χρόνια του Αλέξανδρου, όσο και στην διάρκεια του απελπισμένου αγώνα των συμπολιτειών κατά της Μακεδονικής επιβολής ή της ρωμαϊκής επέλασης. Η έννοια της πατρίδας εμπλουτίσθηκε σε περιεχόμενο, κατά την διάρκειας της χιλιόχρονης Ανατολικής Ρωμιοσύνης: Το τρίπτυχο της ταυτότητάς της ήταν η Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη, κράτος δικαίου με βάση την ρωμαϊκή παράδοση και ελληνική παιδεία. Το ήθος αυτό προασπίζεται και τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δραγάτζης Παλαιολόγος, όταν αποκρίνεται στον Πορθητή:
«Το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ’ εμόν έστιν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».
Η έμφαση του Παλαιολόγου στην κοινή απόφαση των τελευταίων μαχητών της Πόλης να πεθάνουν παρά να παραδοθούν μας εισάγει στην νεωτερικότητα, κατά την οποία κομβική θέση στην έννοια της πατρίδας λαμβάνει η δημοκρατία. Περιορισμένα στην αρχή, καθολικά αργότερα, οι πολίτες απαρτίζουν και νοηματοδοτούν τον κοινό τρόπο, απαρτίζουν και νοηματοδοτούν την πατρίδα. Στην «Εγκυκλοπαίδεια» του Ντιντερώ ο όρος «πατρίδα» αποδίδεται ως εξής:
«Πατρίδα δεν σημαίνει τον τόπο στον οποίο γεννηθήκαμε, όπως νομίζει μια αγοραία αντίληψη, αλλά σημαίνει ένα ελεύθερο κράτος του οποίου είμαστε μέλη και του οποίου οι νόμοι προστατεύουν τις ελευθερίες μας και την ευτυχία μας».
Με αυτήν την έννοια, η αγάπη για την πατρίδα δεν αντιπαρατίθεται στην αγάπη για την ανθρωπότητα και στις οικουμενικές αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης.
Λοιπόν η πατρίδα που υπερασπίσθηκαν στα Ηπειρωτικά βουνά οι μαχητές του ’40, η πατρίδα που αποτέλεσε την τελευταία ανάσα των εκτελεσμένων της Καισαριανής, του Διστόμου και των Καλαβρύτων, η πατρίδα που ενέπνευσε τις θυσίες των μαχητών της αντίστασης δεν είναι απλώς 132.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Είναι πρωτίστως ένας τρόπος ζωής, ένα ήθος ελευθερίας. Είναι το κοινό γλωσσικό, πολιτιστικό μας σπίτι. Είναι η ιστορία μας. Είναι εν τέλει οι άνθρωποι, που είναι φορείς αυτού του ήθους, αυτού του τρόπου.
Πατρίδα είναι και η συνταγματική μας τάξη. Πατρίδα είναι τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά μας δικαιώματα. Πατρίδα είναι η δυνατότητά μας να ζούμε ελεύθερα και αυτόβουλα. Πατρίδα είναι να έχουν τα παιδιά μας μέλλον, μέλλον που να το καθορίζουν τα ίδια.
Όταν γίνεται επίκληση της πατρίδας και του πατριωτισμού και την ίδια στιγμή οι άνθρωποι, το ήθος και η ποιότητα της ζωής τους, ο πολιτικός πολιτισμός τους και οι κατακτήσεις τους παραθεωρούνται και γκρεμίζονται, τότε δικαιώνεται ο Samuel Johnson όταν έλεγε πως «Ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των παλιανθρώπων».
Ζούμε σε μία εποχή που επιχειρείται να αναστραφεί η διαδικασία απομάγευσης του κόσμου, όπως την περιέγραψε ο Μάξ Βέμπερ. Δηλαδή προσπαθείται να γυρίσουμε πίσω στην εποχή πριν τους Έλληνες φιλοσόφους, πριν τον Χριστιανισμό, πριν την Αναγέννηση, πριν τον Διαφωτισμό. Όταν ο άνθρωπος ζούσε τρομοκρατημένος μέσα σε έναν μαγικό, ανεξήγητο κόσμο. Σε έναν κόσμο που όριζαν απρόσωποι δαίμονες, που μιλούσαν αμφίσημα μέσα από σαμάνους. Σε έναν κόσμο στον οποίο η εξουσία, στηριζόμενη από την μαγεία, δεν υποχρεούνταν να λογοδοτεί σε κανένα. Μία αντίστοιχη προσπάθεια με άλλα μέσα είχε γίνει και μέσα από το Γ’ Ράϊχ.
Σήμερα, την θέση των δαιμόνων και των στοιχείων της φύσης, την θέση των παράλογων δικτατόρων την έχουν πάρει οι περίφημες αγορές: Δεν λογοδοτούν σε κανένα! Μιλάνε με χρησμούς, που τους εξηγούν σαμάνοι, σπουδασμένοι στο London School of Economics! Σαμάνοι που διαχειρίζονται διεθνή κεφάλαια! Η πραγματική εξουσία, η οικονομική, είναι στην ουσία ανεξέλεγκτη, έχοντας υποχείρια την πολιτική, την τέχνη, την δημοσιογραφία. Η εξουσία αυτή μιλάει μέσα από τους σαμάνους και ζητάει αίμα: τα κοινωνικά δικαιώματα των Ελλήνων σήμερα, όλης της Ευρώπης αύριο! Τα ελληνικά νησιά, τον ήλιο! Ακόμα και το νερό, όπως στην Χιλή. Συχνά το αίμα είναι και το πραγματικό των ανθρώπων:
«Για ένα κομμάτι ψωμί δεν φτάνει μόνο η δουλειά! Το πιο σπουδαίο είν’ η ψυχή σου δικέ μου!»
Σ’ αυτή την διαδικασία αποκτήνωσης της κοινωνίας και της ζωής μας καλούμαστε να πούμε το μεγάλο ΟΧΙ. Σ’ εκείνους που θεωρούν “κανονική στρατιωτική δραστηριότητα” το ξεκοίλιασμα μωρών στο Δίστομο, για να μην πληρώσουν πολεμικές αποζημιώσεις, και σήμερα θέλουν και να μας επιτηρούν, να ορθώσουμε «από πάνω ως κάτω την αφοβιά σαν σημαία». Σ’ εκείνους που βλέπουν τις ακρογιαλιές του Ομήρου ως επενδυτική ευκαιρία, να προβάλουμε την βούλησή μας να διαφεντεύουμε τον τόπο μας.
Κι αν μάθαμε να ζούμε με δανεικά, κι αν καταφρονήσαμε την φασολάδα της μάνας μας, κι αν θεωρήσαμε πρόοδο το σούσι, τώρα είναι ο καιρός να «αναμετρήσουμε φορές τρεις το έχει μας και να βγούμε σε δρόμους και σε πλατείες με το μόνο πράγμα που μας έχει απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ' ανοιχτό πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου ας ελπίσουμε ότι εξακολουθεί να έχει κράτος κι εξουσία η Άνοιξη».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου